Roli
i klerit mysliman pukjane per liri e Pavaresi
( Perkujtim
ne kuaderin te 100-vjetorit te shpalljes se Pavaresise )
Perpjekjet e klerit mysliman te Pukes per lirine dhe Pavaresine e Atdheut
jane te njohura qofte permes kujteses historike, qofte permes disa burimeve
arkivore te rendesishme. Keto perpjekje jane me te dukshme dhe te drejtuara qe
nga Lidhja e Shqiptareve te Prizrenit e ne vazhdim. Ky fakt i rendesishem
pergjithsisht eshte lene ne hije ose eshte paraqite si rastesisht dhe i manget
me dashje apo pa dashje.
Megjithate, imami teolog qe eshte shquar per unitetin e komuniteteve deri te
ngjallja e dashurise atdhetare ka qene
Musa
Dizdari, i njohur ne popull me emrin
Hoxhe
Puka.
Musa Et'hem Dizdari,
Hoxhe Puka (
1800-1900) njihet si i pari imam vendas, per te cilin ruhen kujtime
dhe burime arkivore per veprimtarin e tij te shquar atdhetare.
Bazuar vetem ne vendimin e Gjykates Ushtarake Shkoder
19 gusht 1881 edhe te akteve gjyqsore te Ministrise se Luftes,
percjelle me shkrese prej Kryeministrit turk Pallatit Perandorak ne Stanboll,
del se
Ismail Salih Age Kryeziu, ne
bashkepunim me imamin e Xhamise se Pukes,
Haxhi
Musa Et'hem Dizdari dhe te
Muhamet
Bytyçit, imami i fshatit Bytyç, dhenderr i
Ismail Ages, organizuan percjelljen dhe sigurine prej Prizrenit
deri ne Shkoder te
Haxhi Ymer Prizrenit,
Kryetari i Komunitetit Drejtues te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Per
Haxhi Ymer Prizenin ishte leshuar
urdheri per kapjen e tij (arrestimin), si organizator "
i kryengritjes qe kishte themeluar dhe
kishte pergatite ai", gjate Lidhjes Shqiptare te Prizrenit
1878-1881.
Nepermes ketyre dokumentave osmane del se veprimtaria atdhetare per Liri dhe
Pavaresi e
Haxhi Musa Dizdarit, imam
i
Xhamise se Pukes,
Hoxhe Puka, del jasht kuadrit krahinor,
Kazase se Pukes, sepse merr shtrirje me permasa kombetare, me perpjekjet ne
bashkepunim per te shpetuar
Haxhi Ymer
Prizrenit, Kryetarin e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, nje prej figuarave
me te rendesishme te Rilindjes Shqiptare.
Hoxhe Puka, edhe pse kishte
mosmarrveshje me
Ismail Age Kryeziun
per postin e kajmakanit te Pukes, te cilin e kerkonte per deren e tij, te
birin, Et'hemin, kapter i xhandarmerise se Pukes, kur erdh puna per interesa
kombetare ne kuadrin e Lidhjes Shqiptare te Prizenit,iu be krah
Ismail Age Kryeziut dhe i vuri ne
sherbim te birin e vet,
Et’hemin,
rival me
Ismail Kryeziu per postin e
kajmakamit te Pukes.
Mahmud Bytyçi, i cili nen petkun
e imamit udhetoi per ne
Prizren, ku
me shoqeruesit e vet, e mori ne mbrotje
Haxhi
Ymer Prizrenin dhe e kaloi ne
Bytyç
te kulla e vet, ku e priste Et’hem Dizdari i Pukes per ta percjelle ne Kryezi.
Ne Kryezi e priste i biri i
Ismail Age
Kryeziut, imam
Zenel Hoxha,
imami i Xhamise se fshatit
Kryezi.
Ne vazhdim, haxhi Ymer Prizeni percillet ne siguri te plote prej ketij imami te
Xhamise se Kryeziut,
Zenel Hoxhes,
per te kulla e
Hoxhe Pukes,
Dizdarit.
Per kete perkrahje perj imameve pukas, merren masa te ashpa prej
qeveritareve turq kunder
Ismail Age
Kryeziut,
Hoxhe Pukes dhe te
bijve, te cilet arrestohen dhe dergohen ne gjyqin ushtarak Shkoder, sepse me
veprimtarin e tyre kane “
guxuar te nxise
veprimet kryengritse dhe antishteterore.” Dhe me kete akuze gjykohen dhe
denohen “te internohen jasht vendit te tyre.”Edhe Kryeministri ne shkresen e
tij, shoqeruar aktet gjyqesore Pallatit Perandorak, Sulltanit thekson se:
“Ismail Agai dhe hoxha i Pukes, Musa
efendiu, kane qene nga njerezit e rrezikshem qe paten turbulluar dhe prishur
qetesine e vendit.” Sulltani, ne pergjigjen e tij
15 nentor 1881, i cili thekson se: “Shkresa e larte e shkelqesise
Suaj, zotni Kryeminister…. Si edhe aktet e tjera, u pane nga Madheria e Tij”
(Sulltani) i cili urdheroi qe te zbatohet vendimi i gjykates ushtarake per
internimin dhe largimin nga vendi i tyre.
Perfundimisht u internuan “
me rrugen e Selanikut dhe te Aleksandrise
per ne Merash”. Ne
Kryezi
tregonin se perfunduan ne
Halep te
Sirise, ku u mbajten ne internim per
afro pese vjet, pa pase asnje perkrahje, shteterore, vec sa u shperblye
Hoxhe Puka prej vendasve, te cilet
ishin shume te kenaqur prej sjelljes se tij me tad he per sherbimet fetare qe u
kryente.
(Akademia e Shkencave, Instituti i Historise, Lidhja Shqiptare e Prizrenit
ne dokumentet Osmane 1878-1991)
U liruan vetem me amnistine e Sulltanit per te qetesuar Kryengritjen e
Prizrenit me
1885, e cila u shtri
deri ne viset e Pukes nen udheheqjen e
Mustafe
Ismail Kryeziut bashke me te villain,imam
Zenel Hoxha.
Imam
Isuf Arif Hoxha (
1820-1919), i mbiquajtur
Hoxha i Madh, teolog, hoxhe i Xhamise
se
Iballes, ka perkrah
Lidhjen Shqiptare te Prizrenit. Imam
Isuf Arif Hoxha ishte mik me
Dizdarin e Pukes, se kishte gruan prej
asaj dere,
Gjylen. Keto lidhje
krushqie e miqesore i bashkuan me shume ne perkrahjen e Lidhjes se Prizrenit,
qe forcuan ndjenjat kombetare, qe u shprehen sidomos ne ruajtjen e unitetit mes
dy besimeve, ne ruajtjen e raporteve te mira deri miqesore e ne krushqi.
Keshtu, imam Isufi ishte nip i
Cecë Halilit te Dardhes, burre
trim dhe guximtar, me te cilin ruante lidhje
te ngushta daje-nip. Per me teper, imam Isuf ndihmonte dhe respektonte edhe
Kabashes te tjere te
Dardhes a te
Meziut si “daje”, sic ishte rasti i
Mark
Bales se Meziut i cili u semure ne
Mertur,
ku kishte shkuar per feste dhe erdh e vdiq ne kullen kater katesh te imam
Isufit,
Hoxha i Madh, i cili e
varrosi me nderime
Mark Bal Gjonin,
burrin e guximtar te Meziut, ndersa prifti
Domeniko
Passi, misionar Italian, e kishte “
mallkuar”
se kishte marr grua te dyte per femije, qe ia pertrine kullen ne shuarje, qe
sot jane bere mbi dhjete familje me shtrirje qe prej Meziu,Shkodra, Tirane deri
ne SHBA ( USA), (Cordignano, A.F. –Shqiperia nepermjet vepres dhe shkrimeve ten
je misionari…”Rome,1933. Perkthim i I.Zamputit. Doreshkrimi ruhet ne Muzeun
Historik te Pukes.).
Imam
Zenel Adem Hoxha (
1853-1945), imam e
Myfti i Pukes, “
Qytetar Nderi
i Pukes”
Zenel Hoxha u kthye
prej studimeve ne vendet arabe me 1879, ne moshen te pjekur dhe me nje culture te
gjere islame. U kthye ne nje kohe kur ndihej shume nevoja e tij, se situate politike
ihte e ndare. Ishin vitet e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Denimi dhe
internimi i
Ismail Age Kryeziut
bashke me imamin afro 80-vjecar haxhi
Hoxhe
Puka, i lane mbresa te forta,sa vendosi te ndjek udhen e tyre te Lirise dhe
te Pavareise te Atdheut, gje qe e tregoi gjate kryengritjeve antiosmane
1910-1912.
Zenel Hoxha u ka pri ne namaz
edhe
Shefqet Turgut Pashes,
korrik 1910, ministerit te brendshem
turk,
Adil Beut,
mars 1912, si edhe
Hasan Riza Pashes,
vere 1912,
por ne hytbe u eshte shprehur; “
Allahu e
ka dhene qe cdo popull te jete i lire ne vendin e vet.” Gjithashtu ka nxite
e perkrahe frymen liridashese te luftetareve qe luftonin per Liri e Pavaresi
gjate Kryengritjes se Pergjithshme
1912
dhe per karakterin demokrati te shtetit.
Jeta e tij ka qene shembull virtyti: gjithmon bujar, popullor, imam me
cilesi te larta per ndergjegjesimin e besimtareve ne mesimin dhe zbatimin e
normave
te besimit islam, por gjithnje
me respektimin e cdo besimi tjeter, unitetin e popullit si komb e Atdhe i
perbashket. Prej tij mesuam imam te ardhshem si:
Asllan Hoxha,
Beqir Hoxha,
Sahit Hoxha,
Shaban Rexha etj., te cilet edukuan besim,respect,unitet, ndjenja
atdhetarie. (Dr. Sulejman Sula,Zenel Hoxhe Mehaj, Tirane 2005)
Kushtrimin e fillimit te luftes ne Malzi e dha i pari
Sadik Hoxha, imam dhe banues ne fshatin
Dukagjin te Maliziut, sot me rrethin e Kukesit. Mbas imam
Sadik Hoxhes filluan pushken qe prej
Vaspasit, Pistes etj.
Imam
Osman Hoxha ( 1847 – 1912 ),
banues dhe hoxhe ne fshatin
Flet,
Kulumri dhe ne tere Udhemadhen, bashke
me
Baram Hazirin, muezzin, dhane nje
shembull burreror e te guximshem, me fillimin e luftes kunder pushtuesve serbe
me
12 nentor 1912. Prandaj Fleti me
Udhmadhen ishin betuar se do ta luftonin me te gjitha forcat pushtuesin serbe,
te cilet po kryenin krime te vazhdueshme ne Kosove, sic i vune zjarrin edhe
Malziut, ku vetem ne Gdheshte theren e masakrun 72 pleq, femije e gra.
Sapo pararoja serbe e Divizinit famkeq “
Drina”
arriti te mullini i Fletit, imam
Osman
Hoxha, qe kishte zene vend mbas
Hanit
te Fletit,u vuri pushken. Ne befasi vrau tre ushtare serbe, te cilet i
qiten rrethimin dhe e plagosen rende.
Osman
Hoxha i thirri mezinin
Bajram Haziri:
“O bini serbit se na qarti, bre!”
Baram Haziri leshoi kushtrimin: “
Bini serbit, kush asht burr, se na vrau
Osman Hoxhen!” dhe shtiu drejt kolones serbe qe po i ngjitej lugines se
Fletit. Mbas kushtrimit e pushkes se
tij e gjithe lugina e
Fletit u ndiz
flake prej armeve te fletasve dhe sakajaneve te
Vaspasit, te terhequr mbas luftimeve te ashpra qe kishin zhvilluar
me pararojen e ushtrise serbe, ku mbeten te vrare 20 ushtare dhe komandati i
tyre, perballe istikamit (pozicionit) te
Ismail
Arfit, i cili ra deshmor i Atdheut, por u perjetesua ne kenge, si edhe
fletasit me
Osman Hoxhen e
Baram Hazirin:
“Djale ish kan ai Zmajl Arifi!
Zmajl Arifi ish kan djal,
Me ka çu Shkodra nji fjal:
Teslim serbit mos me ju bam!”
Kurse per luten e
Fletit me
serbe, mund te shkepusim keto vargje:
“Kush e nisi luften i pari?!
E ka nis dy hoxhallare!
Hoxhallart e Malitzi!
Sadik Hoxha ish kan dai,
Osman Hoxha ‘i shehitli!
Ka nis luften me Serbi!
N’ujt e Goskes jan mbyt nje mij!”
(Visaret e Kombit, vll. IV. Tirane,
1939,
f.58-59, mbledhe ne Lume,Kukes) Ne nje kenge tjeter, moterzim, mbledhe ne
Kabash, me
1969, kendohet:
“Kush e nisi luften me serbe?!
Osman Hoxha,past rahmet!
Osman Hoxha e Baram Haziri.
Qesi djemsh na i ka Fleti!
S’i ka krajli, s’i ka mbreti!
S’i mban toka, s’i mban deti!
Gjasht taborre kan bet prej heri!
Gjasht taborre kan mbet orej ‘i dit!
Dy mij vet kan dal komit.”
Imam
Sadik Prishtina e
Qazim Nushi, kosovare te persekutuar
prej pushtuesve serbe,sepse nuk u pajtuan me pushtimin dhe barbarizmat e tyre
mbi popullin e pambrojtur kosovare. Sapo erdhen ne
Puke, u caktuan imam ne
Kabash
dhe
Qerret, te cilet gjate sherbimit
ne besimin islam edukuan dashurine per Atdheun, Kombin, flamurin e gjuhen e
shkruar amtare, mohuar ne
Serbi,
Crnagore,
Maqedoni e
Greqi. Ne
vazhden e ketyre traditave atdhetare te klerit mysliman ne Puke, do te
vazhdojne edhe imamet, Myftite te Pukes:
Haxhi
Elez Hoxha dhe i vellai Hazhi
Ibrahim
Hoxha.
Haxhi Elez Hoxha (
1912-2005), “
Qytetar Nderi” i Bashkise se Pukes, sherbimin e imamit fillimisht e
filloi ne
Delvine, ku tregoi kujdes
ne edukimin e unitetit nderfetar, unitetit te popullit, respektin reciprok per interes
te Atdheut.
Gjate pushtimit nazifashist
Haxhi
Elez Hoxha, perkrahu fuqishem njesitet partizane dhe urrejtjen ndaj
pushtuesve. U shqua vecanerisht ne Kuvendin e
Shtate Bajraeve te Pukes,
Kabash,
3 tetor 1943, ku me nje oratori
popullore shtroi kerkesen per forcimin e unitetit te popullit, rezistencn mbar
popullore kunder pushtuesve nazifashist deri ne clirimin e Atdheut. (
Dr.S.Sula, Puka vazhdimsi vlerash,Elez Hoxha-kerik atdhetar dhe demokrat.Tirane,
2008,f.129-157)
Edhe haxhi
Ibrahim Hoxha, “
Myfti Nderi i Myftinise Puke”, predikoi
urrejtjen kunder pushtuesve nazifashist dhe rezistencen e vendosur kunder tyre.
Vete ai dha shembullin e guximshem atdhetar si qytetar dhe si imam me vrrosjen
e trimave:
Kadri Zogu dhe
Ismail Ibrahimi, deshmore te Atdheut,
rene ne luften e Rrapes, me
2 nentor
1944, pa u terhequr para kercenimeve te forcave naziste qe ishin egersuar
prej humbjeve ne
Rrape.
Keto jane dis shenime per rolin atdhetar te klerit mysliman pukjan krahas
klerit katolik ne Puke per Liri dhe Pavaresi te Atdheut, qe duhet ti vlersojme,
sic po vlersohen sot ne kete seminar, organizuar me nismen dhe kujdesin e imam
Gezim Kopani, Myfti i rrethit te Pukes,
perkrah prej Keshillit te Myftinise se rrethit Puke.
Pergatiti:
Gezim Kopani
Kjo kumtese eshte mbajtur nga Prof.
Xhemal
Meçi ne seminarin me teme: “
Kontributi
i Hoxhallareve Pukjan per Liri e Pavaresi” date
25 nentor 2012